Rezerwat „Na Czerwonem” o pow. 2 ha został utworzony już w 1925 roku. W 1956 roku dzięki staraniom Prof. Władysława Szafera powiększono powierzchnię rezerwatu o 47 ha nazywając go „Bór na Czerwonem”. Dalsze powiększenie pow. rezerwatu o 64 ha nastąpiło w 2001 roku. Jest to jedyny rezerwat torfowiskowy – leśny w polskiej częsci obfitującej w torfowiska Kotliny Orawsko – Nowotarskiej. Zachowały się w nim zróżnicowane i dobrze wykształcone biocenozy leśne, przejściowe i torfowiskowe. Rezerwat „Bór na Czerwonem” zawdzięcza swą nazwę glonowi Zygonium ericetorum, którego plecha w okresie jesieni ma barwę czerwoną. Rezerwat jest położony na terenie Nadleśnictwa Nowy Targ, w Leśnictwie Bór. W najbliższym czasie Wojewoda Małopolski wyda rozporządzenie o powiększeniu powierzchni rezerwatu do 114,66 ha. Powierzchnia leśna będzie wynosić 113,47 ha, w jej obrębie ponad 45 ha zajmuje torfowisko wysokie, pokryte głównie niezbyt zwartą roślinnością drzewiastą.
Podstawowym przedmiotem ochrony w rezerwacie jest torfowisko wysokie pokryte naturalną roślinnością, wraz z otaczającymi drzewostanami sosnowymi z udziałem świerka.
Na terenie rezerwatu występują cztery typy siedliskowe lasu:
1. bór mieszany górski wilgotny (BMGw-on),
2. bór mieszany górski bagienny (BMGb-on) ,
3. bór bagienny górski (BbG-on),
4. las mieszany górski wilgotny (LMGw-on).
Na terenie rezerwatu wykształciły się wyłącznie gleby hydrogeniczne. Na torfowisku są to gleby torfowe torfowisk wysokich, natomiast w jego otoczeniu panują gleby torfiasto - glejowe. W obrębie rezerwatu zaznacza się silne zróżnicowanie pokrywy runa. Na torfowisku wysokim występują trzy typy pokrywy. Najczęstszym typem jest pokrywa wełniankowo – żurawinowo – torfowcowa, złożona z torfowców, żurawiny błotnej i drobnolistkowej, wełnianki pochwowatej, modrzewnicy zwyczajnej, płonnika sztywnego i rosiczki okrągłolistnej oraz pokrywa bagnowo – łochyniowo – torfowcowa złożona z torfowców, borówki czarnej i trzęślicy modrej.
W borze mieszanym górskim najczęściej występuje pokrywa trzęślicowo – czernicowa.
W lesie mieszanym górskim występuje pokrywa płonnikowo – trzcinnikowo – torfowcowa.
Liczne siedliska rezerwatu są w stanie ekologicznym zrównoważonym z zespołami roślinnymi.
Szata roślinna rezerwatu pozostaje w ścisłym związku z jego usytuowaniem na terenie Karpat. Obecnie w rezerwacie występuje 5 zespołów leśnych, z których trzy reprezentują typ drzewostanu wysokopiennego i 5 zespołów bezleśnych związanych z torfowiskiem lub glebami torfiastymi.
Zespoły leśne to:
* Bór drzewokosy, który wykształca się wyłącznie na kopule torfowiska. Warstwę drzewiastą tworzy sosna drzewokosa, a towarzyszą jej nieliczne osobniki kosodrzewiny i sosny zwyczajnej. Warstwę runa tworzą gatunki charakterystyczne dla mszarów wysokotorfowiskowych.
* Bór torfowiskowy, który występuje na płaskiej części torfowiska. Jest to zbiorowisko pokryte licznym drzewostanem sosnowym, w którym drzewa mają charakterystyczny parasolowaty pokrój, o zwarciu 5 – 30 % z masowym udziałem bagna zwyczajnego i borówki bagiennej oraz żurawiny błotnej, wełnianki pochwowatej, modrzewnicy zwyczajnej
* Bór bagienny, w którym warstwę drzew tworzy sosna zwyczajna. Występuje tu brzoza czarna, brzoza omszona i świerk. Bardzo licznie występuje tu bagno zwyczajne i borówka bagienna
* Podmokły bór (świerkowy)
* Podgórski wilgotny bór trzcinnikowy
Flora w rezerwacie „Bór na Czerwonem” ma charakterystyczny układ dla torfowisk wysokich i obszarów leśnych rozwijających się na siedliskach wilgotnych i bagiennych. Odnaleziono tu 65 gatunków roślin kwiatowych i paprotników, oraz 15 gatunków wątrobowców i 33 gatunki mchów.
Najcenniejszymi gatunkami na terenie rezerwatu są:
Kosodrzewina, sosna drzewokosa, sosna zwyczajna rasy podhalańskiej, storczyk kukułka plamista, podbiałek alpejski, widłak goździsty i widłak jałowcowaty.
Szczególne znaczenie ma na torfowisku obecność osobników sosny drzewokosej. Są to naturalne mieszańce kosodrzewiny i sosny pospolitej. W kotlinie Orawsko – Nowotarskiej liczba ich sięga do kilku tysięcy.
Na terenie rezerwatu występuje też rosiczka okrągłolistna oraz 3 rzadkie gatunki torfowców i wiele bardzo rzadkich glonów. Stosunkowo dużo jest gatunków grzybów związanych z torfowiskami i bagnami.
Regularnych badań dotyczących fauny dotychczas nie prowadzono na tym terenie, występuje m. in. wiele interesujących i rzadkich gatunków ptaków m. in. cietrzew. Osobliwością jest torfowisko wysokie w centrum rezerwatu, a także budowa geologiczna tworząca terasę, na której leży rezerwat, zbudowane z głazów, otoczaków i żwirów pochodzenia tatrzańskiego. Stan zachowania rezerwatu jest dobry. Pewne zagrożenia dla walorów przyrodniczych stanowią czynniki wewnętrzne, szczególnie starzenie się populacji gatunków drzewiastych, zwłaszcza kosodrzewiny, która zastępowana jest przez sosnę drzewokosą. Kondycja torfowiska, występującej na niej roślinności oraz występującego w otoczeniu drzewostanu jest dobra pomimo zaniechania zabiegów gospodarczych w ostatnich 40 – 50 latach. W najbliższym 20-leciu na terenie rezerwatu będzie stosowana ochrona częściowa pozwalająca na zachowanie dotychczasowego stanu (ochrona zachowawcza), przywrócenie istniejących stosunków wodnych (ochrona renaturalizacyjna) i zmianę kierunku sukcesji (ochrona czynna).
Rezerwat „Bór na Czerwonem” ze względu na występowanie kosodrzewiny, sosny drzewokosej, dobrze zachowane biocenozy torfowiskowe i leśne przedstawia dużą wartość dla nauki. Jego wartością jest też krajobraz, a na łące położonej na południowy – wschód od rezerwatu mają swoje łowiska cietrzewie, a na południe gniazdują bociany czarne.
Pewnym zagrożeniem dla ekosystemów rezerwatu są masowo pojawiający się na tym terenie zbieracze borówek, żurawiny i grzybów. Z uwagi na rezerwat ścisły jest to na tym terenie absolutnie zabronione. W najbliższym czasie planuje się wytyczenie ścieżki edukacyjnej, która umożliwi zapoznanie się z krajobrazem i roślinnością rezerwatu.
Opracowanie: Referat Ochrony Środowiska
Fotografie: Marcin Jagła
Źródło: UM Nowy Targ
