W czasach średniowiecza tereny te były właściwie niezamieszkane, zaczęło się to zmieniać po zwycięstwie w bitwie pod Grunwaldem, gdy tereny puszczy stały się bardziej bezpieczne. Przystąpiono więc do karczowania gęstego lasu i zakładania istniejących do dzisiaj osad. Ich mieszkańcy zajmowali się głównie bartnictwem, ale otrzymali również od władców przywileje, dzięki którym mogli się cieszyć swobodą. Nie pozostało to bez wpływu na rozwój kultury i tradycji – regionalny folklor także dzisiaj jest niesamowicie ważny dla kurpiowskiej ludności.
Nowogród i skansen kurpiowski
Planując wyjazd na Kurpie, warto zainteresować się wyjątkową tradycją tego regionu. Tym bardziej, że mieszkańcy są z niej dumni i chętnie kultywują swoje wielowiekowe zwyczaje. Jednym z miejsc, gdzie odkryjesz kurpiowską kulturę, jest Nowogród, w którym znajduje się obszerny skansen. Miasteczko leży niedaleko Łomży, w granicach administracyjnych województwa podlaskiego. O jego długiej historii świadczą pozostałości kazimierzowskiego zamku oraz wywodzący się z XV wieku kościół. Można również obejrzeć polskie schrony bojowe, które odegrały strategiczną rolę podczas kampanii wrześniowej.
Jednak głównym powodem przyjazdu turystów do Nowogrodu jest skansen kurpiowski, należący do najstarszych tego typu obiektów w naszym kraju. Otwarto go w 1927 roku i chociaż został zniszczony podczas drugiej wojny światowej, to nie tylko udało się go odbudować, ale również znacząco powiększyć. Teraz zajmuje obszar około 3,5 ha – budynki rozlokowano na Wzgórzu Ziemowita oraz na skarpie nad Narwią, dzięki czemu całość jest odpowiednio urozmaicona.
Kadzidło i kurpiowskie tradycje
Mieszkańcy Kadzidła, wsi położonej w samym sercu Kurpiów, chętnie kultywują miejscowe tradycje. Miejscowość najlepiej odwiedzić w czerwcu, kiedy odbywa się tzw. wesele kurpiowskie. To bogate w formie widowisko, prezentujące zwyczaje związane z zalotami, oświadczynami, a w końcu z samymi przygotowaniami do ślubu i wesela. Aktorami są członkowie zespołu folklorystycznego „Kurpianka”, a turyści zamieniają się w weselnych gości.
Wydarzeniu towarzyszą przejazdy furmankami, barwne orszaki, zabawy ludowe, pokazy ludowego rękodzieła i kiermasze, a stoły uginają się od kurpiowskiego jedzenia. Początki były skromne – pracownicy miejscowego ośrodka kultury i mieszkańcy przygotowali wszystko sami. Dzisiaj do Kadzidła przyjeżdżają zespoły z innych regionów Polski, by prezentować własne weselne zwyczaje. Każdego roku formuła ulega zmianom i jest rozwijana, dzięki czemu każda edycja Kurpiowskiego Wesela ma wyjątkowy i niepowtarzalny charakter.
Przyroda rezerwatu Serafin
Kurpie to również przyroda – w regionie jest sporo interesujących rezerwatów przyrody. Należy do nich między innymi Torfowisko Serafin, położone przy zjeździe z trasy biegnącej z Łomży do Łysego w kierunku miejscowości Serafin. Jest to teren dawnego jeziora polodowcowego o nazwie Krusko, gdzie obecnie próżno szukać tam wody, są za to rzadkie rośli, jak rosiczka okrągłolistna oraz storczyki. Na terenie torfowiska żyją również różne gatunki ptaków: żurawie, derkacze, przepiórki czy rokitniczki, natomiast największym zwierzęciem jest łoś. Budowa racic zapewnia mu możliwość pewnego i bezpiecznego poruszania się po grzęzawisku. Jest to również obszar polowania ptaków drapieżnych, które gniazdują na pobliskich polach i w sąsiednich lasach. Na torfowisku Serafin często szukają dla siebie pożywienia
Wach, czyli bursztynowa wieś
Poszukiwania bursztynu kojarzą się nam wyłącznie ze spacerami po nadmorskiej plaży. Jednak złociste grudki zastygłej żywicy występują również na Kurpiach – i to w bardzo dużych ilościach. Bursztyn można było znaleźć na każdym kroku: w rzekach, stawach, podczas prac polowych czy w lesie. Z tego powodu mieszkańcy Kurpiów zaczęli trudnić się jego wydobyciem i obróbką. Powstawały przepiękne korale, ale także inne elementy biżuterii oraz krzyżyki, różańce i wiele innych przedmiotów. Stanowił ochronę przed różnego rodzaju chorobami i zarazą, był także nieoficjalnym środkiem płatniczym, a ponadto wyrabiano z niego bursztynową nalewkę. Zastosowań miał więc sporo i nadal stanowi ważny element kurpiowskiej kultury.
Miodowe miasteczko – Myszyniec
Myszyniec to miasteczko położone niecałe 40 kilometrów od Ostrołęki, niedaleko granicy województwa mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego. Osadę założyli w 1654 roku jezuici, którzy mieli przeciwdziałać szerzącemu się w okolicy protestantyzmowi. Przez wiele osób miejscowość uznawana jest za stolicę Kurpi.
W Myszyńcu odbywa się jedna z największych imprez folklorystycznych tej części regionu. „Miodobranie Kurpiowskie” organizowane jest co roku w ostatnią niedzielę sierpnia i nawiązuje do czasów, gdy mieszkańcy Puszczy Zielonej zajmowali się bartnictwem. Głównym elementem tego wydarzenia jest widowisko, które prezentuje obrzędy i zwyczaje bartnicze, uzupełnione koncertami zespołów i kapel folklorystycznych. Nie może zabraknąć też kiermaszu ludowego – na stoiskach kupisz regionalne rękodzieło, tradycyjne jedzenie oraz oczywiście stoiska z miodem, pochodzącym z kurpiowskich pasiek.
Ostrołęka, stolica Kurpi
Jeśli będziesz w okolicy, powinieneś na kilka godzin zawitać do Ostrołęki, która jest malowniczym miasteczkiem i ważnym ośrodkiem folkloru kurpiowskiego. Położona jest na skraju Puszczy Zielonej, przepływają przez nią rzeki Czeczotka, Narew i Omulew – dzięki temu mieszkańcy i turyści mają zapewniony stały kontakt z naturą i mogą korzystać z aktywnego wypoczynku. Warto jednak zacząć od obejrzenia najważniejszy zabytków Ostrołęki.
Należy do nich średniowieczne grodzisko, które istniało tam już pod koniec XI lub na początku XII wieku, a także stare miasto z zachowanym układem urbanistycznym. Najstarszym zabytkiem w Ostrołęce jest gotycki kościół farny (z 1399 roku). Jako że świątynia była wielokrotnie niszczona, nabrała rysów z ostatniej odbudowy i jej wnętrze to przykład sztuki barokowej. Gotyckie rysy zachowało tylko prezbiterium. Ciekawym obiektem jest również kościół św. Wojciecha, wybudowany pod koniec XIX wieku jako cerkiew prawosławna – świątynię odwiedzali rosyjscy żołnierze, którzy stacjonowali w ostrołęckich koszarach. Koniecznie zajrzyj także do Muzeum Kultury Kurpiowskiej, prezentującym dzieje regionu.