Bardiów (także: Bardiejów, Bardyjów, Bardejów; słow. Bardejov, niem. Bartfeld, węg. Bártfa, czes. Bardijov lub Bardějov, cyg. Bartwa) – miasto powiatowe w północno-wschodniej Słowacji, w kraju preszowskim, w historycznym regionie Szarysz.
Bardiów leży na wysokości 277 m n.p.m. na północnych krańcach Pogórza Ondawskiego nad rzeką Topla. Liczba mieszkańców miasta wynosi 33 247 osób [2002], powierzchnia miasta – 72,78 km². Współrzędne geograficzne – 49°17'34 N, 21°16'40 E.
Przez Bardiów przebiega droga krajowa nr 77 ze Svidníka do Popradu, z którą łączy się droga lokalna 545 z Preszowa do przejścia granicznego Konieczna-Becherov. W Bardiowie znajduje się stacja kolejowa Bardejov, kończy się tu linia kolejowa z Preszowa.
Historia.
Okolice miasta były zamieszkane już w neolicie. W XI w. istniała tu słowiańska osada, do I połowy XIII w. znajdowała się we władadniu Polski. U schyłku XII w. ze strony polskiej założony został tutaj klasztor cystersów. Później obszar ten został włączony do Królestwa Węgier. Pierwsza pisemna wzmianka o Bardiowie pochodzi z 1241. Na przełomie XIII i XIV w. osiedlili się w mieście niemieccy osadnicy ze Śląska. W XIV i XV w. Bardiów był ważnym ośrodkiem rzemiosła i handlu, zdobywając kolejne przywileje, m.in. prawo składu.
Do rozkwitu miasta przyczyniło się jego położenie na szlaku handlowym z Półwyspu Bałkańskiego do Polski i na Ruś. Kupcy bardiowscy m.in. sprzedawali w Polsce wina tokajskie. W 1367 r. miasto zostało podniesione do rangi wolnego miasta królewskiego. W 1412 r. król Węgier Zygmunt Luksemburski zastawił Bardiów polskiemu szlachcicowi A. Balickiemu za pod pożyczkę 13 000 złotych. Od XV w. Bardiów był członkiem związku pięciu miast wschodniej Słowacji – Pentapolitany.
Rozwoju miasta nie załamały liczne dotykające go konflikty zbrojne. Podczas wojny polsko węgierskiej w 1402 r. Bardiów okupowały wojska polskie. W 1410 r. pod miastem miała miejsce bitwa, w której wojska polskie pokonały sprzymierzone z Krzyżakami oddziały króla Zygmunta Luksemburskiego pod dowództwem Ścibora ze Ściborzyc, które uprzednio najechały ziemię sądecką. W 1430 r. miasto napadli husyci. Później niszczyły je wojny węgiersko-habsburskie I wojny z Turkami.
Szczyt rozwoju Bardiowa przypadł na przełom XVI i XVII w. Z tego czasu pochodzi większość zabytkowych budowli. W mieście działała pierwsza na Węgrzech publiczna biblioteka, istniały dwie drukarnie, gimnazjum i pierwszy na ziemiach słowackich teatr. Pod koniec XVII w. miasto zaczęło podupadać. W 1679 r. dotknęła je epidemia, w 1680 r. wielki pożar; podobne katastrofy powtarzały się przez cały XVIII w., gdy doszły do nich jeszcze toczące się w tych okolicach węgierskie powstania przeciw Habsburgom.
Od XVIII w. datuje się lecznicze wykorzystanie okolicznych źródeł mineralnych. Impulsem do ponownego rozwoju miasta było połączenie go linią kolejową z Preszowem w 1893 r. W 1910 r. miasto miało 6,6 tys. mieszkańców, z czego 2,6 tys. Słowaków, 2,2 tys. Węgrów i 1,6 tys. Niemców. I i II wojna światowa ominęły miasto. Po II wojnie światowej w mieście powstały liczne zakłady: przemysłu maszynowego, obuwniczego, skórzanego, meblarskiego i spożywczego. W latach 50. XX w. ruszyła odbudowa i renowacja starówki.
Zastój w rozwoju miasta w XVIII i w XIX w. pozwolił na zachowanie wielu zabytków, które przy intensywnej urbanizacji zapewne uległyby zniszczeniu. Z tego powodu w 1950 r. centrum Bardiowa ogłoszono rezerwatem miejskim.
Zabytki.
W 2000 r. bardiowskie Stare Miasto zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Najważniejszym zabytkiem miasta jest kościół (bazylika mniejsza) pw. św. Idziego (dom sv. Egidia) z XIV w., rozbudowany w połowie XV w., później wielokrotnie restaurowany. Z jego wieży roztacza się widok na starówkę. W środku zachowało się jedenaście późnogotyckich bocznych ołtarzy skrzydłowych, stojących w swych pierwotnych lokalizacjach.
Poza tym w Bardiowie znajdują się:
* najlepiej zachowane na Słowacji mury obronne z XIV-XVI w. z dwiema bramami, basztami i barbakanem,
* nietknięty późnogotycko-wczesnorenesansowy ratusz z 1505-1511, najstarszy renesansowy zabytek Słowacji; obecnie mieszczą się w nim Muzeum Szaryskie i Muzeum Historii Bardejova,
* całość gotyckich (z wpływami renesansowymi) kamienic otaczających rynek,
kościół pw. Jana Chrzciciela z XV w., pierwotnie gotycki, w XVII w. przebudowany na renesansowy,
* unikalny na tych terenach zespół budynków gminy żydowskiej z XVIII w.: synagoga, szkoła, łaźnia, rzeźnia, budynek władz gminy i cmentarz,
* fontanna z rzeźbą św. Floriana z 1774 r., upamiętniające wielki pożar z tego roku.
Kilka kilometrów od Bardiowa znajduje się uzdrowisko Bardejovské Kúpele i skansen.
(www.wikipedia.org)
