Miasto Radom - RYS HISTORYCZNY

Radom, położony na pograniczu Mazowsza i Małopolski, w dolinie rzeki Mlecznej założony został przez plemiona słowiańskie, które osiedliły się tutaj na przełomie VIII i IX w. Po raz pierwszy w materiałach piśmiennych nazwę Radom - już jako grodu - wymienia bulla papieża Hadriana IV z 1155 roku. Osada staroradomska uzyskuje ok. połowy XIII w. średzkie prawa miejskie.

Kolejny etap w historii Radomia zapoczątkował około 1340 r. Kazimierz Wielki, wyznaczając nową lokacją miasta i wprowadzając w 1364 r. prawo magdeburskie. Miasto Kazimierzowskie posiadało rynek, mury obronne dł. 1100 m., fosę umocnioną palami. Wtedy zbudowano kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela - farę, zamek - rezydencje królów i starostów oraz ratusz, które w przyszłości miały stać się miejscem ważnych wydarzeń historycznych.

Tutaj w 1401 r. podjęta została deklaracja o zjednoczeniu Polski i Litwy, zwana unią radomsko-wileńską. Tu również posłowie czescy ofiarowali koronę czeską starszemu synowi króla Kazimierza Jagiellończyka Władysławowi. Jego młodszy syn, obecny patron Radomia, królewicz Kazimierz w latach 1481-1483 zarządzał stąd w imieniu ojca Polską, dając poznać się jako władca mądry i sprawiedliwy.

W roku 1489 Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Jan von Tieffen złożył w Radomiu hołd królowi polskiemu. W roku 1505 Sejm Walny uchwalił konstytucję "nihil novi" oraz tzw. Statut Łaskiego. Data ta stanowi koniec formowania się demokracji szlacheckiej w Polsce i narodziny I Rzeczypospolitej. W latach 1613-1763 w Radomiu odbywały się posiedzenia Koronnego Trybunału Skarbowego.


Sejm Walny 1505 roku.

W XIV w. Radom jest stolicą powiatu - jednego z kilku, na jakie dzieliło się województwo sandomierskie. Warto nadmienić, że powiat radomski w dobie I Rzeczypospolitej był znacznie większy niż dzisiejsze powiaty i pod względem rozległości terytorialnej można go porównywać z województwem radomskim 1975-98. Jego granica opierała się od północy na rzece Pilicy, od południa zaś na rzece Kamiennej. W powiecie Radomskim leżały podówczas m.in. Wierzbnik (dzisiejsze Starachowice) i Kamienna.

W połowie XVII i na początku XVIII w. miasto zostało zniszczone przez najazd wojsk szwedzkich. Wtedy spłonął radomski zamek królewski, który już nigdy nie odzyskał dawnej świetności.

Po rozbiorach Radom staje się siedzibą jednego z cyrkułów. W 1809 r. w Radomiu ulokowana zostaje stolica Departamentu.

W roku 1816 miasto zostało stolicą województwa sandomierskiego.



Województwo Sandomierskie ze stolicą w Radomiu w 1816 r.
Źródło:
"Radom - dzieje miasta w XIX i XXw"
praca zbiorowa pod red. St. Witkowskiego, RTN Radom 1985

W tym okresie w jeden organizm połączono Stare Miasto, Miasto Kazimierzowskie i przedmieścia, przeprowadzono regulację sieci ulic i częściową kanalizacją. Według projektu Antonio Corazziego wybudowano siedzibę Komisji Wojewódzkiej (dzisiejszy budynek Urzędów Wojewódzkiego i Miejskiego) i ratusz w formie "palazzo municipale" według projektu Henryka Marconiego. Także wówczas powstała klasycystyczna zabudowa dzisiejszego centrum miasta i założono pierwszy publiczny ogród spacerowy (tzw. Stary Ogród).

Od roku 1837 Radom stał się stolicą Guberni Sandomierskiej.

Dni zrywów narodowych, powstania listopadowe i styczniowe to dla mieszkańców Radomia czas walki z zaborcami. Bardzo ważnym ośrodkiem patriotyzmu był kościół i klasztor O.O.Bernardynów, w którym odbywały się narady wojskowe i manifestacje patriotyczne, za co klasztor uległ kasacji.

W połowie XIX stulecia Radom zaczął stawać się centrum przemysłowo-handlowym z rosnącym znaczeniem przemysłu garbarskiego, spożywczego i mineralnego.

Gubernia Radomska w roku 1846 r.
Źródło:
"Radom - dzieje miasta w XIX i XXw"
praca zbiorowa pod red. St. Witkowskiego, RTN Radom 1985


W roku 1885 przeprowadzono przez Radom linię kolejową, co znacznie przyspieszyło rozbudowę miasta.

Po I wojnie światowej i odzyskaniu w 1918 roku niepodległości nastąpił dla Radomia czas bardzo dynamicznego rozwoju. Niebagatelną rolę odegrało tu jego położenie na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego. W latach 20-tych usytuowano w Radomiu najnowocześniejszą w Polsce Państwową Wytwórnię Broni, zakłady telefonów szwedzkiego "Ericsona", fabryki drzewne i papierosów Polskiego Monopolu Tytoniowego, kwitło budownictwo ogólne i sakralne.

W okresie II wojny światowej Radom był siedzibą dystryktu radomskiego w Generalnej Guberni i podobnie jak większość polskich miast doświadczył hitlerowskiego terroru i wyniszczania zamieszkującej go ludności. Wyzwolenie przyszło 16 stycznia1945 roku.

Lata powojenne to dla Radomia rozbudowa przemysłu, zadomowienie nowych gałęzi gospodarczych i spowodowany migracją znaczący przyrost liczby mieszkańców od 82 tys. w 1950 r. do obecnych 230 tys. W związku z tym powstawały nowe dzielnice i osiedla mieszkaniowe, takie jak: "XV-Lecia PRL", "Ustronie, "Gołębiów", "Południe", "Michałów", "Borki". W 1949r utworzono samodzielną Wyższą Szkołę Inżynierską NOT która dała początek pózniejszej Politechnice Radomskiej, a niedługo później Radomskie Towarzystwo Naukowe.

Znamienną datą w historii miasta jest czerwiec 1976 r. - dni protestu robotniczego. Hołd ich bohaterom złożył papież Jan Paweł II podczas swojej wizyty w Radomiu w 1991r.

W roku 1975 Radom na powrót uzyskuje rangę stolicy województwa. Umożliwia to rozbudowę miasta oraz rozwój instytucji nauki i kultury.

W 1996 r. utworzono Politechnikę Radomską w miejsce Wyższej Szkoły Inżynierskiej.

Ostatnie dziesięciolecie w Radomiu to, podobnie jak w całym kraju, okres transformacji ekonomicznych. Wielkie zakłady przemysłowe, zatrudniające po kilka, a nawet kilkanaście tysięcy pracowników, stopniowo ustępują miejsca znacznie mniejszym.

W wyniku reformy administracyjnej w 1998 r. Radom wchodzi w skład nowoutworzonego województwa mazowieckiego. Pomimo utraty statusu stołecznego pozostał ważnym ośrodkiem o znaczeniu regionalnym. Funkcjonują tu m.in. Mazowiecka Komenda Wojewódzka Policji, III Mazowiecki Urząd Skarbowy, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych (której podlegają także tereny woj. świętokrzyskiego), Polskie Sieci Elektroenergetyczne 'Wschód' (które obsługują oprócz naszego regionu także województwa lubelskie i świętokrzyskie), Sąd Okręgowy, Prokuratura Okręgowa.




VIII-IX w - założenie wczesnośredniowiecznej osady w dolinie rzeki Mlecznej (w rejonie dzisiejszego Starego Miasta)
II poł. X w. - budowa grodu obronnego zwanego Piotrówka
1155- pierwsza pisana wzmianka o Radomiu w bulli papieża Hadriana IV
połowa XIIIw - Stary Radom otrzymuje prawa średzkie
1340 - Kazimierz Wielki zakłada Nowy Radom
1360 - Radom otrzymuje prawo magdeburskie
1360-1370 - budowa kościoła św. Jana (farnego) z fundacji Kazimierza Wielkiego
1383 - na sejmie w Radomiu obrano Jadwigę, córkę Ludwika, królową Polski
1401- w Radomiu zawarto pierwszą unię Polski z Litwa
1481- w Radomiu zamieszkał drugi syn Kazimierza Jagiellończyka, królewicz Kazimierz (obecny patron miasta), który pod nieobecność przebywającego na Litwie ojca sprawował stąd rządy w Koronie
1489- na radomskim zamku Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Jan von Tieffen składa hołd królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi.
1505- obradujący w Radomiu sejm uchwala konstytucję "Nihil novi" oraz wydaje "Statut Łaskiego"- pierwszy zbiór ustaw państwa polskiego
1564- według przeprowadzonej lustracji miasto liczyło 1800 osób, 180 domów, 14 jatek, 2 łaźnie i 2 młyny
1613- Radom staje się siedzibą Koronnego Trybunału Skarbowego
1628- miasto niszczy wielki pożar
1656- podczas najazdu szwedzkiego, w Rynku, w domu nr 4 należącym do Adama Gąski kwateruje król szwedzki Karol Gustaw
1660- po opuszczeniu miasta przez Szwedów liczy ono 395 mieszkańców i 37 domów
1737-1756- budowa Kolegium Pijarów, według projektu Antonio Solariego
1763 - przeniesienie Trybunału Koronnego do Warszawy, Radom liczy 1370 mieszkańców i 137 budynków
1767- Karol Radziwiłł zawiązuje w Radomiu konfederację reakcyjnej magnaterii i szlachty, uznającej carycę Katarzynę II za gwaranta ustroju Rzeczypospolitej
1787- Stanisław August Poniatowski powołuje w Radomiu Komisje Dobrego Porządku
1795- po II rozbiorze Polski Radom zostaje włączony do zaboru austriackiego i staje się siedzibą Cyrkułu, Komisji Obwodowej, Trybunału Cywilnego i Sądu Pokoju
1809- Radom zostaje stolicą Departamentu obejmującego powiaty: kielecki, kozienicki, opatowski, opoczyński, radomski, sandomierski, staszowski i szydłowiecki
1817- założenie pierwszej świeckiej szkoły elementarnej
1819- Fryderyk August Schnierstein otwiera zakład garbarski, początkując przemysłowy rozwój miasta
1825-27-wzniesienie gmachu Komisji Województwa Sandomierskiego według projektu Antonio Corazziego
1844- Radom zostaje stolicą guberni radomskiej, której granice sięgają aż podkrakowskiego Miechowa
1867- Z guberni radomskiej wyłączone zostają południowe powiaty co daje początek guberni kieleckiej.
1867- miasto jako jedno z pierwszych w Królestwie otrzymuje kanalizację
1885- uruchomienie linii kolejowej z Dęblina do Dąbrowy Górniczej
1901- uruchomienie w Radomiu jednej z pierwszych w Królestwie elektrowni oraz miejskiej sieci oświetleniowej
1911- Radom liczy 51 934 mieszkańców
1920-1939- Radom wchodzi w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego, powstają Fabryka Chemiczna, Wytwórnia Broni, gazownia miejska, fabryka telefonów, fabryka obuwia. W okresie tym powstaje Teatr Rozmaitości, nawiązujący do tradycji teatru radomskiego z pierwszej połowy XIX w. oraz filia Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie - zalążek szkolnictwa wyższego w mieście.
1935 - Radom uzyskuje połączenie kolejowe z Warszawą
1938 - miasto liczy 90 059 mieszkańców
1939-1945 - Radom siedzibą dystryktu radomskiego w Generalnej Guberni
II poł. 1944 - po upadku Powstania Warszawskiego w Radomiu zorganizowany zostaje tajny ośrodek nauczania Uniwersytetu Warszawskiego
16 .01. 1945- wyzwolenie Radomia spod okupacji niemieckiej
1949 - powstaje Wieczorowa Szkoła Inżynierska NOT, która daje początek późniejszej Politechnice Radomskiej
1948-1975- początek budowy dzielnic "Obozisko" i "Planty", rozbudowa struktur przemysłowych miasta
1951- powstaje w Radomiu Oficerska Szkoła Lotnicza. 5 lat później trafiają tu legendarni piloci Polskiego lotnictwa: m.in. gen. Stanisław Skalski i płk Wacław Król
1975-w wyniku reformy administracyjnej Radom odzyskuje status stolicy województwa
25.06.1976--radomscy robotnicy protestują przeciw polityce rządu i PZPR, miasto staje się znanym ośrodkiem opozycji antykomunistycznej
25.06.1984-powstaje Międzyresortowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego - dzisiejszy Instytut Technologii Eksploatacji – jedna z wiodących placówek badawczych w kraju
04.06.1991-wizyta w Radomiu papieża Jana Pawła II
1993- ruszają prace przy budowie dwujezdniowego wylotu z Radomia na trasie E7 - początek kompleksowej modernizacji arterii
1994-otwarcie pierwszego oddziału nowoczesnego szpitala specjalistycznego w dzielnicy Józefów
1996-radomska Wyższa Szkoła Inżynierska otrzymuję rangę Politechniki Radomskiej
2004-rozpoczyna się oczekiwana od kilkudziesięciu lat rewitalizacja Miasta Kazimierzowskiego

Źródło: http://www.radom.pl/